Các rối loạn thường gặp nhất là co thắt thực quản lan tỏa, co thắt tâm vị và trào ngược dạ dày – thực quản.

Co thắt tâm vị: Nguyên nhân do cơ thực quản không giãn ra được. Giai đoạn sớm có thể đau rất nhiều khi nuốt thức ăn hoặc có biểu hiện khó nuốt. Khi bệnh đã tiến triển, thực quản dần dần nở ra sẽ giảm đau nhưng khó nuốt gia tăng. Điều trị chủ yếu là sử dụng các ống nong hoặc phẫu thuật cắt cơ vòng thực; những thuốc có tác dụng làm giãn đoạn dưới cơ thực quản chỉ được sử dụng trong giai đoạn sớm

Co thắt thực quản lan tỏa: Co thắt thực quản lan tỏa cũng gây đau ngực nhưng ít hơn co thắt tâm vị. Ở đây do mất sự phối hợp vận động của cơ, do đó chỉ có nhu động của lớp cơ đoạn dưới thực quản. Điều trị bằng các thuốc làm giảm cơ vòng thực quản.

Trào ngược dạ dày – thực quản: Nguyên nhân gây bệnh vẫn còn chưa rõ, tuy vậy người ta nói nhiều tới vai trò của cơ thắt thực quản dưới. Các tác nhân làm yếu hoặc gây giãn cơ  góp phần gây ra bệnh trào ngược dạ dày – thực quản như: uống rượu, hút thuốc; thức ăn chứa nhiều gia vị, mỡ, cà phê, sôcôla; các tình trạng bệnh lý như béo phì, đái tháo đường, ở phụ nữ có thai, thoát vị hoành…

Bệnh nhân thấy nóng rát từ vùng thượng vị, lan ngược lên phía sau xương ức, có khi lên tận cổ họng; tăng lên sau khi ăn, khi nằm xuống hoặc ưỡn người về phía trước. Ngoài các triệu chứng trên có thể gặp các triệu chứng như nuốt đau, nôn, ợ hơi; khàn tiếng, đau họng, ho; tăng tiết nước bọt; hen phế quản… Hiện nay điều trị với thuốc ức chế bơm proton khá hiệu quả, bên cạnh việc dùng thuốc thì việc duy trì chế độ ăn uống sinh hoạt hợp lý sẽ góp phần quan trọng trong việc điều trị bệnh lý trào ngược dạ dày – thực quản.

Chủ yếu là biểu hiện của chậm tiêu cơ năng: Bệnh cảnh lâm sàng chính là cảm giác đau và khó chịu vùng bụng nhất là vùng thượng vị sau ăn bao gồm rất nhiều mức độ khác nhau từ cảm giác khó chịu, nóng ran, đau tức hoặc cảm giác căng tức, cảm giác mau no, buồn nôn… Các triệu chứng này phải kéo dài trên 3 tháng, ít nhất 3 đợt và thay đổi theo thời gian, tùy thuộc vào loại hình của chậm tiêu cơ năng:

Chậm tiêu dạng loét: Ngoài biểu hiện của chậm tiêu, bệnh nhân có thêm các triệu chứng như đau giảm sau khi ăn hoặc uống các thuốc kháng toan, đau có tính chất chu kỳ và đôi khi đau về đêm làm bệnh nhân thức giấc.

Chậm tiêu dạng vận động: Ngoài biểu hiện chậm tiêu còn có các triệu chứng khác như buồn nôn và nôn, cảm giác mau no hoặc chán ăn, có thể có cảm giác trướng bụng hoặc ợ hơi quá nhiều.

Chậm tiêu dạng trào ngược: Có những biểu hiện như chứng nóng sau xương ức hoặc có biểu hiện trào ngược đi kèm với các biểu hiện chậm tiêu.

Chậm tiêu không đặc hiệu: Đó là các trường hợp bệnh nhân có đầy đủ các biểu hiện của chậm tiêu cơ năng nhưng không phù hợp với các loại hình trên đây vì tính chất không đặc hiệu của nó.

Trước đây gọi là viêm đại tràng co thắt, bệnh đại tràng chức năng, hiện nay gọi là hội chứng đại tràng kích thích (IBS). Bệnh thường xảy ra ở phụ nữ nhiều hơn nam giới và thường xảy ra ở người dưới 30 tuổi. Các triệu chứng thường gặp rất phong phú và thường không đặc hiệu.

Chủ yếu là rối loạn tiêu hóa, thường là đi sệt lỏng, ngày 3-4 lần, nhất là buổi sáng khi mới thức dậy, gia tăng khi lo lắng và giảm khi nghỉ ngơi; hoặc táo bón hoặc đại tiện phân từng dải nhỏ, hoặc táo bón lỏng xen kẽ, cảm giác đại tiện chưa hết, sau khi đại tiện xong vẫn còn cảm giác muốn đại tiện hoặc cảm giác mót sau hậu môn sau khi đại tiện mà không có hội chứng lị.

Khó chịu vùng bụng với cảm giác trướng hơi hoặc đau lâm râm vùng bụng. Vị trí đau rất thất thường, có thể đau ở hố chậu hoặc hạ sườn, có lúc lại đau lan toả khắp ổ bụng, nhưng thường là nằm dọc khung đại tràng. Tùy theo tình trạng lâm sàng mà có chỉ định điều trị cụ thể.

Tắc nghẽn cơ học: Tắc nghẽn trong lòng ruột có thể do vật lạ, sỏi, lồng ruột, pôlýp và u. Cũng có thể do từ bên ngoài như thoát vị, xoắn dây chằng bẩm sinh.  Điều trị trong những trường hợp này chủ yếu là phẫu thuật.

Liệt ruột: Thông thường là liệt ruột cơ năng, xuất hiện sau phẫu thuật, sau dùng thuốc hoặc do nhiễm độc. Biểu hiện chính là bệnh nhân trướng bụng, không có trung và đại tiện. Điều trị bằng truyền dịch, đặt ống thông dạ dày và hậu môn, dùng kháng sinh sớm.

Liệt cơ vòng hậu môn: Biểu hiện chính là đại tiện không tự chủ, giờ giấc bất thường; thường phối hợp với táo bón. Căng giãn trực tràng quá một ngưỡng nào đó sẽ ức chế sự co của cơ vòng trong hậu môn, làm cho một lượng nhỏ phân và nước chảy ra ngoài.

Hội chứng cơ nâng hậu môn: Đây là cảm giác đau nhẹ kiểu nén ép sâu trong hậu môn. Thường xảy ra ở phụ nữ nhiều hơn nam giới. Chẩn đoán chủ yếu dựa vào bệnh cảnh lâm sàng. Điều trị chủ yếu là trấn an bệnh nhân, xoa bóp vùng mu trực tràng, dùng thuốc giãn cơ.

Đau hậu môn: Có thể đây là một biến đổi của hội chứng cơ nâng hậu môn, ở đây đau nặng nề hơn và xảy ra thất thường, kéo dài từ vài giây hoặc đến vài phút. Do tính chất thất thường và thường rất ngắn nên khó có thuốc điều trị thích hợp.

Tóm lại, rối loạn vận động tiêu hóa là vấn đề phức tạp, cần phát hiện và điều trị sớm để góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống.

---

Xem chi tiết tại đây.