Hút thuốc lá bị cưa tay chân

Nhiều nghiên cứu cho biết, bệnh Buerger là hậu quả tất yếu ở người nghiện thuốc lá nặng. Bệnh gây tàn tật, phải cắt cụt tay, chân do hoại tử. Tuy tần suất bệnh giảm dần ở Hoa Kỳ và các nước phương Tây nhờ làm tốt công tác phòng chống thuốc lá, nhưng số người mắc bệnh ngày càng tăng tại các nước châu Á và Việt Nam, tỷ lệ thuận với số người nghiện thuốc lá ngày càng tăng.

Buerger còn gọi là bệnh viêm thuyên tắc mạch máu, là bệnh ở động mạch, tĩnh mạch tay hoặc chân. Đặc điểm của bệnh là sự phối hợp của phản ứng viêm và cục máu đông trong lòng mạch máu khiến lưu lượng máu bị suy giảm dẫn đến tổn thương và hủy hoại mô, cuối cùng là nhiễm khuẩn và hoại tử. Khởi phát bệnh ở bàn tay và bàn chân sau đó lan rộng đến những phần khác của chi.

Tác hại của thuốc lá đối với cơ thể

Bệnh xảy ra nhiều nhất ở nam từ 20 – 40 tuổi, trong khi số lượng nữ mắc bệnh cũng ngày càng tăng. Bỏ hút thuốc lá thuốc lào là con đường duy nhất để ngăn chặn bệnh Buerger. Trái lại những người không bỏ được thuốc lá, thì việc phải cắt một phần hoặc toàn bộ chi là không thể tránh khỏi ở giai đoạn cuối của bệnh.

Dấu hiệu nhận biết bệnh

Bệnh Buerger là hậu quả của viêm các động mạch và tĩnh mạch ở tay và chân. Tổ hợp tế bào viêm và huyết khối hình thành ở mạch máu là vật chặn dòng chảy của máu đến và máu đi ở chân tay bệnh nhân. Khi giảm lượng máu dẫn đến các mô ở tay chân không nhận đủ ôxy và các chất dinh dưỡng để duy trì hoạt động. Từ đây bệnh Buerger bắt đầu xuất hiện với các triệu chứng: đau và yếu các ngón tay, ngón chân rồi sau đó lan rộng đến các phần khác của tay và chân. Các nhà nghiên cứu cho rằng thuốc lá kích thích yếu tố miễn dịch tế bào làm viêm và gây tổn thương thành mạch.

Ở những người nghiện thuốc lá nặng rất dễ mắc bệnh. Tuy hiện nay vẫn chưa rõ thuốc lá tác động như thế nào để gây bệnh, nhưng hầu như tất cả bệnh nhân được chẩn đoán bệnh Buerger đều có hút nhiều thuốc lá, đặc biệt là nghiện nặng loại thuốc lá thô tự trồng và tự chế biến (thuốc lào).

Ở người hút thuốc lá nhiều, lâu năm, khi phát bệnh sẽ có các triệu chứng của bệnh Buerger như sau: đau, yếu cẳng chân và bàn chân, hoặc cẳng tay và bàn tay; sưng bàn tay, bàn chân; đi khập khiễng gián cách; ngón tay và ngón chân tím tái khi bị lạnh giống như hiện tượng Raynaud; xuất hiện các vết loét ở ngón tay và ngón chân…

Nếu một người nghiện thuốc mà cảm thấy có các biểu hiện gợi ý ban đầu như: tê tay, tê chân, yếu tay chân, tay chân lạnh hơn bình thường, đi khập khiễng gián cách… hãy nhanh chóng đi khám để được chẩn đoán và điều trị bệnh kịp thời.

Xét nghiệm máu có thể tìm thấy một số chất kháng thể để giúp loại trừ những bệnh lý khác gây triệu chứng tương tự như bệnh xơ cứng bì, lupus, các rối loạn đông máu, đái tháo đường… Cách tìm dấu hiệu Allen: bệnh nhân nắm chặt bàn tay, bác sĩ dùng bàn tay mình bóp chặt cổ tay người bệnh chừng 5 – 10 giây, sau đó bệnh nhân mở lòng bàn tay ra, đồng thời bác sĩ cũng buông tay khỏi cổ tay bệnh nhân.

Dựa vào thời gian phục hồi màu sắc ở bàn tay bệnh nhân, nếu máu đến bàn tay một cách chậm chạp là dấu hiệu gợi ý bệnh Buerger. Chụp động mạch có tiêm thuốc cản quang có thể thấy các chỗ tắc nghẽn động mạch. Siêu âm Doppler mạch máu, chụp động mạch xóa nền kỹ thuật số… cũng giúp chẩn đoán bệnh Buerger.

Biến chứng nghiêm trọng

Bệnh tiến triển lâu ngày và nặng hơn, lưu lượng máu đến các chi sẽ càng giảm. Do tắc nghẽn ở động mạch, máu khó đến được các đầu ngón tay và ngón chân. Khi các mô không nhận đủ máu sẽ thiếu ôxy và chất dinh dưỡng để sống, lúc đó hoại tử vùng da và mô ở đầu ngón tay, ngón chân sẽ xảy ra. Triệu chứng hoại tử là: da đổi dần sang màu xanh đen, mất cảm giác ở ngón bị tổn thương và bốc mùi hôi thối. Một khi đã bị hoại tử thì đó là tổn thương nghiêm trọng đòi hỏi phải cắt bỏ ngón tay hoặc ngón chân đó đi.

Phát hiện sớm không phải cắt cụt chi

PGS TS Nguyễn Hoài Nam – Chủ tịch Hội tĩnh mạch học TPHCM cho biết, bệnh viêm tắc động mạch là một bệnh lý về mạch máu, biểu hiện bằng tình trạng viêm tắc các động mạch vừa và nhỏ của chi. Tình trạng này chủ yếu xảy ra ở chi dưới, chỉ có khoảng 40% các trường hợp là xảy ra ơ chi trên. Đa số bệnh nhân là đàn ông, tuổi trẻ dưới 40, hút nhiều thuốc lá. Các triệu chứng cơ bản của bệnh là tình trạng thiếu máu mạn tính như: đau cách hồi ở tay, kèm theo loét hoặc hoại tử đầu ngón.

Mỗi năm có khoảng 7% số bệnh nhân phải đoạn chi như vậy liên quan đến chứng nghiện hút thuốc lá. Tuy nhiên, vẫn còn trên 95% bệnh nhân tái hút thuốc lá mặc dù trước đó đã bị đoạn một phần tay hoặc chân. Với những người này, nguy cơ bị cắt cụt chân và tay vẫn tiếp tục nếu họ không đoạn tuyệt với thuốc lá.

Hút thuốc lá không gây ra cụt chân, cụt tay ngay nhưng trong quá trình hút thuốc, cơ thể hấp thu nhiều chất độc (trong khói thuốc lá có hơn 4.000 độc tố) làm tổn thương thành mạch máu, gây ra tình trạng viêm tắc động mạch gây thiếu máu.

Ở những phần cơ thể máu không chạy tới được sẽ bị thiếu oxy và chất dinh dưỡng, dần dần dẫn đến hoại tử. Phần hoại tử sẽ đổi màu tím đen, mất cảm giác và dễ nhiễm trùng. Nếu không cắt bỏ, chất hoại tử sẽ vào hệ tuần hoàn gây ra nhiễm trùng huyết và suy đa cơ quan.

TS.BS Lê Văn Trường lưu ý, ở giai đoạn sớm, bệnh nhân chưa có triệu chứng gì nổi bật, thường phát hiện tình cờ khi siêu âm hay chụp mạch. Giai đoạn hai bắt đầu ảnh hưởng đến sức lao động của người bệnh, xuất hiện đau, mỏi và co cứng bắp chân, đùi hoặc mông. Biểu hiện đau xuất hiện cách hồi.

Khi đi bộ phải dừng lại, ngồi nghỉ 1 lúc mới có thể tiếp tục đi được, thậm chí kể cả khi nghỉ cũng đau. Bệnh nhân đau bàn, ngón chân liên tục gây mệt mỏi, mất ngủ. Kèm theo đó là chân bị lạnh, da tái, móng chân có mủ, long chân bị dụng… nặng hơn, do thiếu máu nuôi dưỡng sẽ làm hoại tử chân, thậm chí cả đùi.

Các chuyên gia khuyến cáo, khi xuất hiện những triệu chứng trên, người bệnh cần đi khám bác sỹ chuyên khoa về can thiệp mạch, chứ không không nên đi khám cơ xương khớp. Nếu như bác sỹ can thiệp mạch loại trừ được bệnh thì đi khám cơ xương khớp sau cũng được. Nếu đến bác sỹ thần kinh, cơ xương khớp khám ngay có thể bỏ sót bệnh mạch máu thì rất nguy hiểm. Trong khi đó, nếu phát hiện sớm hoàn toàn không bị cắt cụt chi.

Nếu sau khi cắt bỏ đoạn đã hoại tử mà bệnh nhân lại vẫn hút thuốc lá thì kịch bản quay lại như lúc đầu. Mạch sẽ lại tắc các động mạch chỗ khác, hoại tử các ngọn chi còn lại, hoặc hoại tử dần dần lên cao hơn lúc đầu.

Vì vậy, bệnh nhân phải ngưng hút thuốc lá bằng mọi cách. Tốt nhất, người bệnh nên loại bỏ các yếu tố kích thích gây co thắt mạch máu như không hút thuốc, tránh tình trạng căng thẳng kéo dài về tâm và sinh lý. Chế độ ăn uống đầy đủ các chất và vitamin.

Có điều trị được không?

Bệnh Buerger không thể chữa khỏi được. Điều trị có thể dùng nhiều loại thuốc để giảm bớt các triệu chứng của bệnh như thuốc để cải thiện lưu lượng máu và làm tan cục máu đông. Phẫu thuật cắt lọc các dây thần kinh bị tổn thương, chẳng hạn phẫu thuật cắt thần kinh giao cảm để giảm đau. Phẫu thuật cắt bỏ đoạn chi nếu nhiễm khuẩn và hoại tử.

Bệnh nhân cần chăm sóc kỹ các ngón tay và ngón chân của mình, kiểm tra phần da ở tay, chân hàng ngày để phát hiện những vết trầy xước, vì chúng có thể là tiền đề cho những nhiễm khuẩn nặng. Phải rửa kỹ các vết trầy xước da, bôi thuốc sát khuẩn và băng sạch. Phải theo dõi sát vết thương xem chúng có lành không. Nếu vết thương không lành, xấu đi, cần phải đi khám ngay để kịp thời điều trị.

Lời khuyên của bác sĩ

Để điều trị bệnh Buerger hiệu quả, bệnh nhân bắt buộc phải cai thuốc lá. Chỉ khi bệnh nhân bỏ thuốc lá mới chặn đứng diễn tiến của bệnh: phản ứng viêm sẽ ngừng lại ngay khi ngừng hút thuốc. Hầu hết bệnh nhân bỏ được thuốc lá sẽ không còn nguy cơ bị cắt bỏ ngón tay chân hay cắt bỏ tay chân. Trái lại những bệnh nhân tiếp tục hút thuốc sẽ làm cho bệnh ngày càng nặng và phải cắt bỏ ngón tay chân hoặc phần tay chân hoại tử. Vì vậy, bệnh nhân phải hạ quyết tâm bỏ hút thuốc lá, thuốc lào triệt để.