Tìm hiểu về chứng hoang tưởng

Ở những người hoang tưởng dai dẳng, các hoang tưởng ảnh hưởng không nhiều đến tình cảm, cảm xúc của người bệnh. Vẫn là những niềm tin, phán đoán sai lầm nhưng không quá xa lạ với cuộc sống hàng ngày, như là chuyện bị định kiến ở cơ quan, bị thù ghét, bị chiếm đoạt, bị xã hội ruồng bỏ. Những hoang tưởng đó tồn tại dài theo năm tháng, khiến họ hơi tách mình ra khỏi cộng đồng, sống trong niềm tin bí ẩn. Chỉ những người sống quanh người bệnh mới hiểu được sự vô lý trong lập luận và những bức bách trong tình cảm của họ.

Hoang tưởng không phải là một bệnh mà là triệu chứng rối loạn về nội dung tư duy của lĩnh vực tâm thần học. Dưới cách suy nghĩ của bệnh nhân, nhiều chuyện không có thật nhưng họ lại cho là hoàn toàn đúng. Sự sai của bệnh nhân nặng nề đến mức ta không thể giải thích bằng lý lẽ hay chứng minh bằng chứng cứ được.

Quá trình hình thành hoang tưởng rất phức tạp, liên quan mật thiết với các rối loạn tâm thần khác. Hoang tưởng thường kéo dài và làm biến đổi sâu sắc nhân cách của bệnh nhân, ảnh hưởng rất nhiều đến các hoạt động tâm thần khác.

Lúc đầu, bệnh nhân lo lắng, chờ đợi một điều gì đó bất thường, quan trọng sẽ đến với mình, làm thay đổi cuộc đời mình. Sau đó, họ thấy những người khác và sự vật xung quanh có một cái gì đặc biệt khác thường, liên quan đến số phận mình, nhưng không thể tự giải thích được.

Dần dần trong cái đặc biệt và khác thường ấy, bệnh nhân tìm thấy những ý nghĩa ngày càng rõ ràng và tự giải thích theo lối suy đoán riêng của mình. Hoang tưởng được hình thành và ngày càng được củng cố thành hệ thống vững chắc, cố định. Cuối cùng, hoang tưởng có thể mất đi một cách tự phát hay do điều trị, hoặc tan rã trong trí tuệ sa sút.

Hoang tưởng ảnh hưởng rất nhiều đến đời sống của bệnh nhân, của gia đình, những người xung quanh và toàn xã hội

Biểu hiện của người hoang tưởng

Cũng không giống như những bệnh tâm thần khác, bệnh hoang tưởng thường tới bất ngờ, mặc dù trước đó một thời gian người bệnh có thể có những biểu hiện khác thường, như bị mất ngủ.

Khi lên cơn, người bệnh thường kể cho người thân rằng mình bị rình rập, theo dõi, đe dọa, bị ma ám hoặc vừa nhận được nhiệm vụ đặc biệt…

Đôi khi lại tưởng mình là một nhân vật quan trọng, nổi tiếng hoặc là nạn nhân nào đó. Người mắc bệnh hoang tưởng thường ngủ ít, ăn ít và uống nước ít nên nhìn họ rất mệt mỏi, hốc hác.

Trường hợp bệnh nặng, người bệnh có thể có những hành động có hại cho bản thân hoặc cho người khác, sau đó thường có xu hướng lẩn trốn vì mặc cảm tội lỗi.

Tính cách của người hoang tưởng mãn tính

Đa nghi: luôn luôn ngờ vực, lo ngại quá đáng việc bị người khác tấn công. Vì thế, họ luôn giữ một khoảng cách đối với người đang nói chuyện với mình. Đôi khi khoảng cách đó được biểu hiện bằng sự khiêm tốn thái quá, hoặc bằng sự hung hăng.

Tính cứng nhắc: độc đoán, không có khả năng tự đánh giá bản thân, không cởi mở tiếp nhận quan điểm của người khác.

Phát triển cái tôi quá mức: người bệnh thường đa nghi, kiêu ngạo chuyên quyền, không có tính khoan dung, luôn coi thường người khác, coi mình là trung tâm.

Người rối loạn hoang tưởng mãn tính do vậy thường khép mình, quay lưng với xã hội, dẫn đến suy nhược, trầm cảm lo âu nhưng nhẹ, ít khi phải điều trị.

Các loại hoang tưởng mãn tính

Hoang tưởng kiện cáo: người bệnh theo đuổi các tranh tụng về tài sản, tiền nong, các phát minh khoa học, các vụ kiện kéo dài gây hao tiền tốn của.

Hoang tưởng bị truy hại: “người truy hại” ở đây có thể là ở gia đình, nơi làm việc, hàng xóm hoặc đại diện của một nhóm người công an quân đội bí mật, một tổ chức bí mật nào đó…

Hoang tưởng ghen tuông: Là hoang tưởng có hệ thống dựa trên sự kiện có “dấu hiệu” không trung thành của vợ hoặc chồng, ghen tuông bệnh lý dựa trên những cơ sơ không chắc chắn và phù phiếm, nó kéo dài rất lâu và không phụ thuộc vào chứng cứ và sự logic của vấn đề.

– Lúc đầu nó được đánh dấu bằng sự xuất hiện một ý tưởng cố định là sự ghen tuông, bệnh nhân thấy mình trải qua tình huống phản bội không chính xác lắm rồi chỉ như là có khả năng này rồi hoang tưởng xuất hiện dựa trên lý do không có giá trị, bệnh nhân luôn luôn tìm kiếm và muốn thu nhập những chứng cứ của vợ chồng, luôn luôn theo dõi kiểm tra mọi hành động, cử chỉ, thư từ đồng thời xuất hiện nhiều ý tưởng suy diễn.

Hoang tưởng ghen tuông kéo dài có thể gây nên nhiều nguy hiểm

– Sau một thời gian đổ công sức tìm kiếm các bằng chứng đều vô ích bệnh nhân trở thành kẻ đi truy hại. Đó còn là cơn kịch phát của sự ghen tuông bệnh lý. Hoang tưởng ghen tuông đã kết tinh trở nên bền vững dai dẳng có thể đưa người bệnh tới phản ứng giết người.

Hoang tưởng được yêu: Bệnh nhân khép mình vào niềm tin mãnh liệt khẳng định chắc chắn có một người ở đẳng cấp cao hơn rất yêu mình và muốn lấy mình, tất cả cảm xúc hành vi, tác phong của bệnh nhân phát sinh và phù hợp từ niềm tin này.

– Bệnh nhân trở nên vui vẻ kiêu ngạo luôn luôn ở trong trạng thái hy vọng, đây là chủ đè sâu thẳm và sâu kín nhất, bệnh nhân luôn luôn bảo vệ bằng mọi cách tình yêu tiểu thuyết này.

– Sau vài tháng tiến triển đó không còn là tình yêu nữa mà là sự căm thù từ đó có thể đưa người bệnh báo thù rất có thể dẫn đến tội ác.

Hoang tưởng ghen tuông khiến bệnh nhân trở nên kiêu ngạo và cho rằng ai cũng muốn yêu và lấy mình

Hoang tưởng tự cao: Xuất hiện các cuộc tranh cãi về phát minh khoa học, tài sản, tiền nong, nhiều say mê không thực tế, cuồng tín về tôn giáo và chính sách mới.

Nó được nhân lên gấp bội vì bệnh nhân sử dụng qua các chiến dịch báo chí cuồng tín, xuất hiện các hoang tưởng phát minh, bệnh nhân đòi hỏi công nhận một công lao lớn mà chưa ai từng biêt, đưa ra phát minh vô lý hoặc đòi hỏi sự độc quyền về phát minh, luôn luôn đổ hết cố gắng, tâm trí sức lực vào công việc này và cũng luôn có những biện pháp phòng ngừa làm thất bại “âm mưu” của người khác.

Hoang tưởng biến đổi cơ thể: Biểu hiện chủ yếu là các hoạt động chức năng có thể dưới nhiều dạng hay gặp là hoang tưởng tin là người mình phát ra những mùi khó chịu (hôi thối) từ mồm, mũi.. do nhiễm trùng, nhiểm côn trùng trong và trên da, có thể có ký sinh trùng bên trong. Một số bộ phận của cơ thể bị méo mó xấu xí vĩnh viễn ( không có bằng chứng) hoặc có bộ phận như đại tràng không thể hoạt động được.

Hoang tưởng nếu được phát hiện và điều trị sớm thì tỷ lệ thành công khá cao

Các đặc điểm lâm sàng

Tỷ số mắc phải.

– Trên thế giới 1-2% bệnh nhân nội trú.

– Ở Việt Nam: chưa có thống kê, hiếm gặp thỉnh thoảng xuất hiện một ca ở viện sức khỏe tâm thần.

Tiến triển

– Thường xuất hiện ở tuổi trung niên, nhưng cũng có ở tuổi trẻ hơn, lại hoang tưởng bị truy hại là hay gặp hơn, mạn tính mạc dù biểu hiện lâm sàn nghèo nàn đi. Một số trường hợp giai đoạn thuyên giảm có biểu hiện tái cơn, trong vòng một vài tháng không có tái phát . Một số gợi ý cho rằng ghen tuông thì tốt hơn truy hại.

Yếu tố di truyền

Về mặt di truyền chưa được chứng minh rõ một số nghiên cứu không thấy rõ liên quang giữa gia đình và hoang tưởng mạn tính, người ta thấy có một số nhân cách paranoid hoặc nhân cách né tránh phổ biến ở thế hệ một nhưng bằng chứng này còn rất hạn chế.

Điều trị

Khi thấy người thân có dấu hiệu thù nghịch, kiện cáo, quấy rối kéo dài mà không có cơ sở, cần đưa họ đến khám, tư vấn và điều trị tại các cơ sở chuyên khoa tâm thần. Tại đây, các bác sĩ chuyên khoa sẽ có những phương pháp đặc hiệu phân biệt giúp chẩn đoán hoang tưởng, mức độ hoang tưởng và hướng điều trị (thuốc chống hoang tưởng, liệu pháp tâm lý).

Điều trị hoang tưởng dai dẳng rất khó khăn, tuy nhiên nếu được phát hiện sớm và điều trị kịp thời thì tỷ lệ thành công khá cao. Chúng ta phải hiểu và dung nạp người bệnh để họ có một cuộc sống không quá tự do phát triển hoang tưởng, nhưng cũng không quá khó khăn trong cộng đồng. Gia đình hãy tạo cho họ lối sống tích cực, lao động và giải trí với các sở thích lành mạnh.