Theo Đông y, ngũ vị tử vị chua, tính ôn; vào kinh phế và thận. Tác dụng: an thần, liễm phế, bổ thận, chí hãn sáp tinh chỉ tả sinh tân chỉ khát. Dùng cho trường hợp viêm khí phế quản mạn tính gây hen suyễn. Sau các bệnh sốt nhiễm khuẩn, mất nước, khát nước, hồi hộp đánh trống ngực tim đập mạnh loạn nhịp, mất ngủ, ngủ hay mê, quên lẫn giảm trí nhớ. Liều dùng: 4 – 8g.

Một số cách dùng ngũ vị làm thuốc

Cố biểu liễm hãn: (củng cố ngoài biểu, thu giữ mồ hôi). Dùng bài Hoàn bá tử nhân: Bá tử nhân 125g, bán hạ 125g, mẫu lệ 63g, nhân sâm 63g, ma hoàng căn 63g, bạch truật 63g, ngũ vị tử 63g, đại táo 30 quả. Đại táo nấu nhừ, nghiền nát bỏ hạt. Các vị khác nghiền chung thành bột mịn, nhào với nước đặc, đại táo để làm hoàn, hoàn to bằng hạt ngô. Có thể làm dưới dạng bột. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 20 – 30 viên. Chữa chứng cơ thể hư nhược, ra nhiều mồ hôi (tự ra nhiều mồ hôi hoặc mồ hôi trộm).

 Ngũ vị tử là vị thuốc an thần, liễm phế, chỉ khát chữa viêm phế quản mạn, sốt, tim loạn nhịp 

Liễm phế chỉ khái(sạch phổi, ngừng ho): Dùng bàiThang ngũ vị tử: Đảng sâm 12g, mạch môn đông 12g, ngũ vị tử 6g, tang phiêu tiêu 12g. Sắc uống. Chữa chứng phế hư, ho hen suyễn.

Ích thận, cố tinh : Dùng bài Hoàn tang phiêu tiêu: Tang phiêu tiêu 12g, ngũ vị tử 8g, long cốt 12g, phụ tử 12g. Làm thành viên hoàn hoặc sắc uống. Chữa thận dương hư, hoạt tinh.

Sinh tân chỉ khát (sinh tân dịch, khỏi khát nước): Dùng bài Bột sinh mạch: Đảng sâm 12g, mạch đông 12g, ngũ vị tử 6g. Sắc uống. Chữa chứng tân dịch không đủ, miệng khô, khát nước.

Một số thực đơn chữa bệnh có ngũ vị tử

Rượu ngũ vị tử : Ngũ vị tử 40g, rượu 200ml, ngâm làm 2 lần, mỗi lần 100ml, cách 10 ngày. Trộn 2 thứ rượu thuốc với nhau, có thể thêm ít nước cất cho loãng. Ngày 3 lần, mỗi lần uống 2,5ml. Dùng cho bệnh nhân suy nhược thần kinh.

 Rượu nhân sâm ngũ vị câu kỷ suy nhược thần kinh, hồi hộp, đánh trống ngực, mất ngủ.

Rượu nhân sâm ngũ vị câu kỷ : Rượu 500ml, nhân sâm 10 – 20g, ngũ vị tử 30g, câu kỷ tử 30g. Ngâm 7 ngày. Uống trước khi đi ngủ 15 – 20ml. Dùng cho trường hợp suy nhược thần kinh, hồi hộp, đánh trống ngực, mất ngủ.

Tim lợn hầm ngũ vị tử:

Tim lợn 1 cái, ngũ vị tử 9g. Tim lợn rạch mở, rửa sạch, cho ngũ vị tử vào, khâu lại, hầm cách thủy. Dùng cho bệnh nhân hồi hộp loạn nhịp tim, mất ngủ, thở gấp, vã mồ hôi, kích ứng, khát nước.

Ngũ vị tử hồ đào tán: Ngũ vị tử 100g, hồ đào nhân 250g. Ngũ vị tử ngâm nước sau nửa ngày cho mềm, tách bỏ hạt, đem sao cùng với hồ đào, để nguội tán thành bột mịn. Mỗi lần uống 9g với nước sôi hoặc nước hồ nước cơm. Dùng cho trường hợp di mộng tinh.

Ngũ vị tử  tán: Ngũ vị tử sao khô tán mịn, mỗi lần uống 3g, ngày 3 lần. Đợt dùng 30 ngày, uống với nước sôi hoặc nước cơm, thêm chút muối đường. Dùng cho bệnh nhân viêm gan mạn tính, men SGPT tăng cao.

Kiêng kỵ : Bệnh bên ngoài có biểu tà, trong có thực nhiệt không được dùng; viêm khí phế quản mới khởi phát gây ho sốt không dùng.

Ngoài ra ngũ vị tử còn làm cho người già có thêm giấc ngủ ngon . Người cao tuổi thường nói “Giấc ngủ là vàng; Ăn được ngủ được là tiên”. Đúng vậy, ăn được ngủ được là một yếu tố quan trọng của sự nuôi dưỡng và phát triển cơ thể. Nếu mất ngủ nhẹ thì trằn trọc, chập chờn, dễ tỉnh. Nặng thì khi thức khi tỉnh hoặc là mất ngủ thường xuyên, rồi xuất hiện các chứng chóng mặt, nhức đầu, hồi hộp, hay quên, ăn uống kém.

Mất ngủ được y học cổ truyền gọi là chứng “thất miên”, phần nhiều lệ thuộc vào chức năng thần kinh. Bệnh do nhiều nguyên nhân như tinh thần kích động, lo nghĩ khiếp sợ, rối lọan tâm trí, đau ốm để thận âm hư tổn không nuôi được tâm tỳ mà gây thành đàm nhiệt bên trong, mạch sác hữu lực. Phương pháp điều trị cần chia ra hai thể chứng hư và thực.

Hư chứng: do âm huyết thiếu tổn thương đến tâm tỳ và can thận, cách chữa phải bổ khí huyết tư âm giáng hỏa.

Thực chứng: do đờm nhiệt nhiều gây rối loạn bên trong làm trở ngại tạng phủ. Cách chữa phải thông nhuận hòa trung thanh nhiệt hóa đàm, bệnh thực chứng lâu ngày không khỏi làm mệt mỏi dễ dẫn đến hư chứng. Hai thể hư thực lại phân ra 3 lọai khác nhau:

Thể tâm tỳ lưỡng khuy: do tâm tỳ yếu không nuôi được tâm nên sinh bệnh ngủ mơ màng, nhanh tỉnh, hay hồi hộp, hay quên, ăn uống kém, sắc mặt sạm, rêu lưỡi nhợt, mạch tế nhược. Phép chữa: bổ dưỡng tâm tỳ để sinh khí huyết. Dùng bài thuốc “Quy tỳ thang gia giảm” gồm: đảng sâm 12g, bạch truật 10g, xuyên quy và long nhãn mỗi vị 10g; đại táo 3 quả, mộc hương 5g (mài sống), gừng tươi 3 lát, phục thần 12g, viễn chí 10g, ngũ vị tử 5g, bá tử nhân 10g, táo nhân (sao đen) 12g, tri mẫu 10g, xuyên khung 5g, phục linh 10g, cam thảo 3g. Trị hồi hộp mơ màng, buồn phiền mất ngủ, dưỡng tâm an thần ích trí, mồ hôi trộm.

Ngũ vị tử còn làm cho người già có thêm giấc ngủ ngon

Thể đàm nhiệt : do đàm nhiệt nhiễu động gây mất ngủ, đầu nặng, bụng đầy, tinh thần buồn bã, mắt hoa, miệng đắng, rêu lưỡi vàng, mạch hoạt sác. Phép điều trị: thanh nhiệt hóa đàm. Dùng bài “Ôn đởm thang” gồm bán hạ chế 10g, trần bì 10g để lý khí hóa đờm, phục linh và chỉ thực mỗi vị 9g, trúc nhự (cạo lấy phần vỏ xanh nhạt của cây tre, tẩm gừng sao) 8g, đại táo 3 quả, gia hoàng liên 5g, chi tử (sao đen) 7g.

Thể âm hư hỏa vượng: do thận âm thiếu nên tâm hỏa vượng và có biểu hiện âm hư nội nhiệt gây khó ngủ buồn bực, nóng hai bàn chân, tay, tai ù, rêu lưỡi đỏ, phép chữa phải tu bổ thận âm, thanh tâm giáng hỏa. Dùng bài “Thiên vương bổ tâm” gồm: nhân sâm 7g, huyền sâm 9g, bạch linh 10g, ngũ vị tử 5g, viễn chí (chế) 10g, cát cánh 9g, thiên môn đông 10g, bá tử nhân 8g; sinh địa 10g, đan sâm 10g, xuyên quy 10g để bổ khí huyết; toan táo nhân (sao đen) 10g, viễn chí chế 10g, chu sa 4g để an tâm thần; hoàng liên 6g để tả tâm hỏa, trân châu để bình can dương, cam thảo 3g đều hòa thuốc. Bài này cần uống trước khi đi ngủ 1 giờ. 

Nguồn : sức khỏe và đời sống