Gan nhiễm mỡ không chỉ “làm bạn” với những người có cân nặng vượt ngưỡng mà giờ đây tình trạng gan nhiễm mỡ còn phổ biến ở những người có cân nặng tương đối bình thường, không muốn nói là gầy. Vậy nguyên nhân nào gây nên tình trạng này?

Gan nhiễm mỡ (thoái hóa mỡ gan) là tình trạng lượng mỡ tích tụ trong gan vượt quá 5% trọng lượng gan. Gan nhiễm mỡ diễn tiến âm thầm, đôi khi không có triệu chứng và bệnh thường được phát hiện rất tình cờ. Hiện nay, gan nhiễm mỡ không chỉ gặp ở người béo, người uống rượu nhiều mà nhiều người gầy đã cảm thấy ngỡ ngàng khi kết quả siêu âm, xét nghiệm kết luận bị gan nhiễm mỡ. Người bệnh gan nhiễm mỡ có nguy cơ xơ cứng gan, ung thư gan cao gấp 150 lần bình thường.

Gan bình thường chứa khoảng 5gr lipít cho mỗi 100gr trọng lượng của gan, trong đó khoảng 14% là triglyceride, 64% là phospholipids, 8% cholesterol và 14% là các axít béo tự do. Trong gan nhiễm mỡ, lượng chất béo có thể chiếm đến 50% trọng lượng của gan, trong đó hơn một nửa là các triglyceride.

 Vì sao người gầy cũng bị gan nhiễm mỡ?

Trước đây, y khoa phát hiện ra bệnh gan nhiễm mỡ ở người uống nhiều rượu bia, người thừa cân béo phì và xếp những người này vào nhóm nguy cơ cao. Chính vì thế, rất nhiều người lầm tưởng rằng mình gầy mảnh, thanh thoát thì “ngoại đạo” với các loại bệnh nhiễm mỡ như gan nhiễm mỡ, máu nhiễm mỡ.

Nhiều người dân hiểu sơ sài rằng người béo thì thừa nhiều mỡ nên mỡ lan vào gan gây ra bệnh. Thực chất mỡ thừa ở người béo chỉ tích tụ vào xung quanh lá gan, bám vào bề mặt gan. Gần đây những trường hợp mắc bệnh ở người gầy càng nhiều. Bệnh gan nhiễm mỡ chủ yếu do rối loạn chuyển hóa tế bào gan gây ra.

Càng ngày càng có nhiều người gầy bị gan nhiễm mỡ

 Thông thường gan chuyển hóa đường để sinh năng lượng. Nhưng vì một lý do nào đó, không có đủ đường để chuyển hóa, nên gan buộc phải thu nhập mỡ dùng thay thế. Mỡ về gan quá nhiều, tích tụ lại trong tế bào gan và gây ra chứng bệnh này. Những người bị thiếu chất dinh dưỡng, thiếu các vi chất cần thiết sẽ làm hoạt động chuyển hóa mỡ không hiệu quả và gan bị nhiễm mỡ. Cụ thể là ăn ít hay ăn kiêng quá mức sẽ dẫn đến lượng đường trong máu quá thấp làm tăng phân giải mỡ thành năng lượng cung cấp trong cơ thể. Trong quá trình phân giải mỡ, lượng axit béo đi vào máu quá nhiều làm axit béo tự do trong máu tăng, dẫn đến tích trữ mỡ trong gan. Những người gầy, thiếu protein trong thời gian dài sẽ làm mỡ trong máu không thể chuyển hóa nên sinh ra gan nhiễm mỡ.

 Ngoài ra, những người gầy nhưng bị nhiêm virus viêm gan B, C hoặc dùng thuốc hại cho gan đều có nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ.

20% biến chứng xơ gan và nguy cơ ung thư gan cao gấp 150 lần

 Gan nhiễm mỡ là khi lượng mỡ tích tụ trong gan chiếm quá 5% trọng lượng của gan. Có rất nhiều nguyên nhân gây bệnh: Nghiện rượu, béo phì, tiểu đường, tăng lipít máu, bị bệnh về gan, do dùng thuốc…, nhưng quan trọng nhất vẫn là chế độ ăn thừa năng lượng gây ra. Bởi gan đóng một vai trò trung tâm trong sự tích trữ và chuyển hoá của các chất béo. Khi năng lượng dư thừa sẽ chuyển hóa thành mỡ và được tích lũy nhiều trong gan. Trong hầu hết các trường hợp, chất béo ứ đọng chủ yếu là triglycerides, nhưng trong một vài trường hợp thì phospholipids chiếm đa số.

 Điều đáng lo ngại, hầu hết các trường hợp gan nhiễm mỡ không có triệu chứng. Chỉ có một vài bệnh nhân cảm thấy hơi mệt mỏi và suy nhược, hoặc có cảm giác hơi tưng tức ở vùng dưới sườn bên phải, còn hầu hết được phát hiện qua triệu chứng gan to thấy được khi kiểm tra sức khoẻ định kỳ, hoặc qua những bất thường nhẹ ở các chỉ số aminotransferase máu hoặc alkaline phophatase trong khi xét nghiệm máu. Ở thể nhẹ, gan nhiễm mỡ không có biểu hiện gì, nhưng sau đó gây rối loạn chức năng gan, gây rối loạn chuyển hóa mỡ máu cao ảnh hưởng tới tim mạch… và đặc biệt lâu dài sẽ gây viêm gan và 20% có biến chứng xơ gan, ung thư và suy gan…

 Người bị gan nhiễm mỡ có xác suất bội nhiễm xơ cứng gan, ung thư gan cao gấp 150 lần người bình thường. Vì vậy, không chỉ người béo mà cả người gầy- nhất là những người bị nhiễm virus viêm gan B, C, uống nhiều rượu bia hoặc dùng thuốc hại gan… cần khám tầm soát để phát hiện sớm bệnh. Kiểm tra đường huyết, cholesterol và triglyceride máu định kỳ 6 tháng/lần.

 Chẩn đoán

Nói chung, việc chẩn đoán bệnh gan nhiễm mỡ xảy ra ở người gầy cũng tương tự như cách chẩn đoán bệnh gan nhiễm mỡ thông thường. Nghĩa là vẫn dựa vào chẩn đoán chủ yếu là siêu âm (ở giai đoạn đầu); một số phương tiện chẩn đoán hình ảnh khác như CT scan, MRI; các xét nghiệm sinh hóa gan mật như: men gan, chức năng gan… Tuy nhiên để chẩn đoán chắc chắn vẫn phải dựa vào sinh thiết gan. Vì vậy, trong một số trường hợp nghi ngờ, các bác sĩ phải sinh thiết gan của bệnh nhân để chẩn đoán.

  Người nghiện rượu có nguy cơ bị gan nhiễm mỡ cao

Điều trị

Việc kiểm soát tình trạng gan nhiễm mỡ phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Chế độ điều trị có thể bao gồm cai nghiện rượu; ngừng dùng các thuốc có nhiều khả năng gây nên gan nhiễm mỡ; kiểm soát các bệnh về chuyển hóa: Tiểu đường, béo phì…

Đặc biệt, ngoài việc dùng một số thuốc bảo vệ gan thì chế độ dinh dưỡng và lối sống lành mạnh đóng vai trò quyết định giúp phòng ngừa và điều trị bệnh. Người bệnh phải kiên trì thực hiện chế độ ăn đủ năng lượng, kết hợp với tập thể dục đều đặn vừa sức, tối thiểu 30 phút mỗi ngày. Tập ít nhất 5 ngày trong tuần. Nên ăn thịt nạc, các loại cá và hải sản (riêng tôm và cua biển không nên ăn quá 1 lần/tuần). Hạn chế ăn trứng (chỉ nên ăn 2 quả/tuần), các chất ngọt và chất béo, vì các chất này khi thừa sẽ chuyển đổi thành mỡ dự trữ. Khi chế biến thức ăn, nên hạn chế các món chiên xào mà thay bằng những món nướng, luộc. Cần tránh các loại thức ăn chế biến từ gan, óc, cật, bộ đồ lòng gia súc hoặc từ sữa động vật như bơ, phômai; không nên ăn da lợn, vịt, gà…

Để bảo vệ gan trước bệnh gan nhiễm mỡ, cần bỏ rượu ngay lập tức, bởi rượu gây ra rối loạn chuyển hóa nghiêm trọng làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Giữ cân nặng hợp lý. Ăm đa dạng thức ăn. Tuyệt đối không quên ăn cơm hoặc các chất tinh bột. Tăng thêm rau, nhưng không bỏ qua thịt. Những người gầy nên ăn khoảng 300 – 500gr rau xanh, hoa quả và nên ăn 200gr thịt trong một ngày. Thịt và rau xanh cung cấp đủ các chất đạm cho gan khỏe và đủ các vi chất dinh dưỡng cho men gan hoạt động.

Đối với những người gầy mà bị gan nhiễm mỡ, tốt nhất là tăng cường bổ sung năng lượng cho cơ thể, chế độ ăn nên có nhiều vitamin, protein, cenlulo… để cân bằng các chất cần thiết. Có thể sử dụng một số loại thuốc làm giảm lipid trong máu, nhưng phải do bác sĩ kê đơn tùy theo tình trạng của từng người, không được sử dụng tùy tiện.