Ăn không biết ngon, thậm chí nghe mùi thức ăn còn buồn nôn. Đó là những biểu hiện thường thấy của chứng chán ăn do căng thẳng đầu óc mà nhiều người quen gọi stress.

Chán ăn do stress làm sụt cân và gầy ốm nhanh chóng, cơ thể suy nhược. Có người phải cầu viện đến thuốc. Tuy nhiên nếu dùng đi dùng lại nhiều lần lại đâm ra sợ độc cho cơ thể và bị nghiện thuốc. Trong nhiều cách để cải thiện tình trạng chán ăn này, thì việc thực hiện một chế độ dinh dưỡng hợp lý, đúng với tình trạng sức khoẻ, được xem là có vai trò quan trọng trong phòng chống stress.

Cung cấp năng lượng trong ngày cần có sự phân bố theo một giờ giấc hợp lý. Buổi sáng ăn đầy đủ để cung cấp đủ năng lượng cho cơ thể hoạt động. Thức ăn ăn vào buổi sáng sẽ kích thích dịch vị tiết ra đều đặn trong cả ngày, giúp quá trình tiêu hoá các bữa ăn trưa và chiều tiếp theo.

Buổi tối tốt nhất nên ăn ít, nghỉ ngơi, thư giãn để ngủ tốt hơn. Vận động cơ thể cũng là một yếu tố quan trọng trong phòng chống stress. Vận động nhẹ nhàng, vừa sức để giúp cơ thể chuyển hoá và thải trừ các chất độc trong cơ thể, làm cho cơ thể nhanh nhạy, ức chế các kích thích tâm lý giúp ăn uống ngon miệng. Nên vận động mỗi ngày ít nhất 30 phút và duy trì từ 3-4 lần trong mỗi tuần.

Sau thời gian học tập, làm việc cần nghỉ ngơi hợp lý và ngủ đủ, đúng giờ và đủ giấc, nên ngủ sớm trước 10 giờ và tranh thủ ngủ thêm giấc ngủ trưa khoảng 30 phút. Trung bình mỗi ngày cần ngủ đủ 7-8 tiếng để cơ thể tái tạo lại năng lượng và phục hồi sinh lực. Học cách hít thở chậm và sâu để giải toả căng thẳng, tốt nhất kết hợp với tập yoga hằng ngày để cơ thể thư giãn hoàn toàn.

 

Ngoài ra, để phòng chống stress có hiệu quả, phải sắp xếp công việc hợp lý. Giờ nào việc đó, tránh làm quá sức quá giờ. Giảm bớt tham vọng, giữ tinh thần luôn lạc quan, thoải mái, vui vẻ. Nếu vứt bỏ được một cách dễ dàng những cay đắng, buồn phiền trong cuộc sống cũng có nghĩa là ta đã thực hiện được một bước tiến lớn trong việc thoát khỏi stress

Thức ăn cần sử dụng là các thức ăn giàu các chất khoáng và vitamin, giúp chống mệt mỏi, làm giảm stress như: Ca, Mg, kẽm, vitamin nhóm B, vitamin C. Ăn thực phẩm có coenzym Q10 để giúp các tế bào tạo năng lượng (cá thu, mè, đậu hạt, đậu hà lan) và các axít amin cần thiết có trong thịt, cá, trứng, nhất là trong hải sản. Thiếu magiê, cơ thể sẽ bị mệt mỏi. Thiếu kẽm làm cho hệ thần kinh dễ bị kích thích, gây khó ngủ và biếng ăn. Nên ăn nhiều rau quả để bổ sung lượng vitamin, khoáng chất cần thiết và nhiều chất xơ giúp tránh táo bón vì bón cũng gây kích thích cơ thể do nhiễm các chất độc từ phân bị ứ lại.

Ăn nhiều thực phẩm có chất bột, giàu đạm nguyên hạt chưa xay xát như: gạo, đậu, lúa mì, ngũ cốc… cung cấp carbohydrate, vitamin nhóm B và đạm thực vật, chuyển hoá chậm, làm giảm tốc độ chuyển hoá và ổn định đường huyết. Các chất béo thiết yếu là nguyên liệu không thể thiếu trong cấu tạo các tế bào thần kinh, giúp vận hành hệ thần kinh, trí nhớ, tự thân cơ thể không tự tổng hợp được mà phải nhận từ thức ăn. Các chất béo thiết yếu cần cung cấp cho não là các loại sau: omega-3 (có trong bí ngô, hạt, dầu cải…); đặc biệt là EPA (eicosapentaenoic acid) và DHA (docosahexaenoic acid) chứa trong cá hồi, cá thu, cá trích, cá mòi, tảo, rong biển, trứng…; omega-6 có trong bắp, hạt hướng dương, mè, đặc biệt GLA (gamma linolenic acid), có trong cây hoa anh thảo, tảo lục lam và AA (arachidonic acid) có trong thịt, các sản phẩm sữa, trứng, mực. Để giúp cho não hoạt động tốt, nên có ít nhất ba bữa cá biển trong tuần. Chế độ ăn chay ít cholesterol, ít axít béo bảo hoà, nhiều axít béo chưa bảo hoà cũng có lợi cho cơ thể trong việc phòng chống stress.

Anorexia nervosa là thuật ngữ chuyên môn nói về hội chứng chán ăn tâm thần hay chán ăn tinh thần, thường gặp ở phụ nữ trẻ (khác với những người gầy về thể trạng bẩm sinh, dáng vóc gầy mảnh), gầy hơn tới trên 15% cân nặng so với mức bình thường, kèm theo các dấu hiệu như vô kinh, lo lắng, sợ tăng cân, xanh xao, sợ thịt, cá, thích ăn rau xanh hoa quả và hay buồn nôn, mệt mỏi, người trở nên “siêu mỏng”, mất hết sinh khí, thậm chí phải vào viện.Ví dụ như trường hợp của một phụ nữ Anh tên là Lauren Bailey đã phải nhập viện vì sụt trên 22 kg, đi bộ mỗi ngày tới 12 tiếng và tuy 26 tuổi nhưng người nhỏ thó chỉ bằng đứa trẻ lên 5 và phải nằm viện tới 18 tháng mới qua khỏi cơn nguy kịch.

Hội chứng chán ăn tâm thần là căn bệnh thần kinh mạn tính phổ biến ở các thiếu nữ các nước đang phát triển, có chế độ ăn hạn chế quá mức hoặc tập thể thao quá nhiều, không có cảm giác đói, gầy sút hay mệt nhọc, da vàng, tuyến nước bọt phì đại, lông mày dầy, lông chi nhiều… Có người trải qua giai đoạn phàm ăn sau đó chuyển sang biếng ăn, cũng có thể là do theo đuổi một hình tượng méo mó nào đó về thân thể, cho rằng béo là không hấp dẫn, hoặc muốn có cơ thể giống như các siêu mẫu; hoặc gia cảnh có cha mẹ quá bận mải làm ăn, độc đoán, gia trưởng còn con cái lại muốn thoát khỏi tình trạng này bằng các việc làm “nổi loạn” tự phát.

Dấu hiệu thường gặp ở người mắc bệnh chán ăn tâm thần là tiết thực, ăn uống rất hạn chế, kém ăn, chọn thực phẩm ít năng lượng, thích ăn thực phẩm ít carbohydrat, ít mỡ, ít vitamin khoáng chất, quá quan tâm đến các loại thức ăn tự gây nôn, dùng chất nhuận tràng và lợi tiểu để giảm cân, kể cả luyện tập, như trường hợp chị Lauren Bailey kể trên, đã đi bộ mỗi ngày 12 tiếng đồng hồ. Về thể chất có thể nhận biết nhanh bằng các dấu hiệu như giảm cân, người siêu mỏng, hồng cầu giảm, mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt, móng tay dễ gẫy, tóc mỏng, đi đứng liêu xiêu, tắt kinh, táo bón, da khô, tim đập nhanh, huyết áp tụt, khát nước… Luôn từ chối ăn, không có cảm giác đói, mất cảm giác ngon miệng, ít tập trung và luyện tập nhiều, thiếu máu, thiếu sắt, giảm protein huyết tương, dễ bị chuột rút và loãng xương.

Về nguyên nhân gây chứng chán ăn tâm thần được khoa học phát hiện chủ yếu là do nguyên nhân sinh học, mang tính di truyền, nhất là những người có mẹ, chị em mắc bệnh rối loạn ăn uống thì bản thân có rủi ro mắc bệnh cao. Qua nghiên cứu ở các cặp song sinh người ta đã phát hiện thấy điều này, tuy nhiên sự ảnh hưởng của các gen khuyết tật gây bệnh đến nay khoa học vẫn chưa tường hết, ngoài ra còn có các nguyên nhân khác như do serotone (một nội tiết tố liên qua đến hoạt động của võ não) triệt tiêu tính thèm ăn và làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Lý do tâm lý ở những người mắc bệnh chán ăn đều rất đặc biệt như có tính tự chủ, tự tin kém, làm việc theo cảm tính và duy trì những ý nghĩ hoàn toàn khác đối với những người bình thường. Nguyên nhân thứ ba là do yếu tố văn hóa xã hội, ví dụ trong văn hóa phương Tây hiện đại, ý tưởng siêu mỏng, siêu gầy luôn luôn được đề cao và chính suy nghĩ lệch lạc này đã làm cho căn bệnh nói trên có thêm đất để phát triển, nhất là khi tôn sùng các thần tượng, người mẫu và hậu qủa do quá gầy, thiếu dinh dưỡng nghiêm trọng nên việc mắc bệnh là điều khó tránh.

Bệnh chán ăn có thể chẩn đoán bằng cách kiểm tra độ dày lớp mỡ dưới da bụng cơ tam đầu, ngực nách – với nhóm người gầy thể trạng thì không cần can thiệp điều trị vì tuy gầy họ vẫn khoẻ mạnh, thậm chí còn thọ lâu… và nếu phát hiện thấy tâm trạng lo lắng, buồn nôn, có dấu hiệu về rối loạn tâm lý, sinh dục và tình nghi mắc bệnh chán ăn tâm thần thì phải can thiệp, tiến hành một số phép thử test như kiểm tra thể chất, đo chiều cao, cân nặng thị lực nhịp tim đo huyết áp, nhiệt độ cơ thể độ khô da, kiểm tra tim, đo huyết áp, làm các phép thử test trong phòng thí nghiệm (như thử máu) hoặc các phép thử đặc hiệu để kiểm tra điện phân, protein chức năng gan, thận, tuyến giáp và thử nước tiểu. Về tâm lý có thể kiểm tra các thói quen về suy nghĩ, cảm giác về ăn uống dựa trên những câu hỏi-đáp, trắc nghiệm. Cần thiết có thể tiến hành thêm các hình thức chẩn đoán khác như chụp X-quang, kiểm tra xương, phổi tim vv…

Để điều trị hội chúng này, song song với việc đang áp dụng phương pháp dùng thuốc (cần phải khám và đánh giá toàn bộ các nguyên nhân như tinh thần, thể chất và nhất thiết phải tuân thủ theo ý kiến chuyên môn vì đến nay thuốc điều trị bệnh biếng ăn rất hạn chế về hiệu quả, tác dụng phụ lại không lường hết được), người ta áp dụng liệu pháp tâm lý, giúp người trong cuộc tự nhận thức được nguy cơ gây bệnh để thay đổi nhận thức, tự tin và chuyển sang áp dụng những cách sống tích cực hơn; đặc biệt là áp dụng liệu pháp gia đình trong đó những thành viên gia đình có vai trò lớn giáo dục giúp đỡ người bệnh sớm thay đổi nếp nghĩ để giảm bớt bệnh tật. Sau khi đã giải quyết được vấn đề tâm lý, việc áp dụng liệu pháp tăng cường dinh dưỡng, sử dụng thực đơn cân bằng, khoa học, ăn uống đủ chất sẽ phát huy hiệu quả tốt.

Với những người mắc bệnh nặng suy dinh dưỡng từ chối ăn uống, sẽ áp dụng biện pháp đưa người bệnh vào điều trị tại bệnh viện, cho đến khi có thể chuyển sang điều trị ngoại trú.

Để hạn chế nguy cơ mắc bệnh và hậu quả đối với sức khỏe, mỗi người cần có kiến thức tối thiểu về căn bệnh nói trên; cũng như có kế hoạch điều trị nghiêm túc nếu lỡ mắc bệnh và nên nói rõ để bác sĩ biết tình trạng bệnh tật của mình…

Chủ động phòng ngừa bằng cách suy nghĩ tích cực về gia đình và xã hội, duy trì thực đơn tích cực cân bằng, đủ chất, và loại bỏ ý nghĩ càng gầy càng đẹp; không nên quá tin vào các tài liệu về cách giảm béo triệt để nhan nhản trên mạng, không nên học tập cách giữ eo của những người siêu mẫu siêu gầy và không nên kết bạn với những người có ý nghĩ muốn giảm cân bằng cách nhịn ăn, bỏ bữa.

---

Xem chi tiết tại đây.