Trong quá trình đi tìm chè tím, đến đoạn ngã ba Bắc Ngầm, hướng rẽ về huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai, chúng tôi được một nhóm thợ săn tìm chè tím và được một thanh niên trong nhóm tên Vũ Văn Mật tiết lộ: "Chè tím nhìn một lần là có thể phát hiện ra ngay, ngọn chè có màu tím giống như mầu mận chín, cuống lá non mầu đỏ, có khi búp lá cũng đỏ hoặc tím. Loại chè này mọc chủ yếu ở những nơi núi cao như ở Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, nhưng số lượng lại rất ít, chè tím thường mọc lẫn với chè san tuyết cổ thụ".

 

 

 

Nghe Mật hỏi thăm tung tích chè tím, tất thảy người dân xung quanh lẫn khách đi đường ghé qua đều lắc đầu chẹp miệng: "Giờ đào đâu ra cái loại chè kỳ quặc đó, có chỗ có thì người dân lại không để ý nên khó tìm. Muốn tìm loại chè này phải lên mấy vựa chè trên A Mú Sung, hay Bắc Hà, Mường Khương may ra có". 

 

Anh Lê Văn Tám, ở xã Phong Niên, huyện Bảo Thắng cho biết: "Cách đây khoảng một tháng cũng có một lão đi hỏi mua cây chè tím cổ thụ, nhưng mà chúng tôi đã gặp bao giờ đâu mà biết. Thế rồi mấy lão ấy dặn chúng tôi để ý, nếu có người bán thì bảo cho lão biết rồi lão sẽ trả hoa hồng, nếu không thì tôi mua giúp lão, giá cứng cho chè tím cổ thụ là 10 – 13 triệu đồng một cây, nếu kỳ kèo được giá thấp hơn thì càng tốt".

 

 

Theo lời đồn của những người đi thu mua cây chè tím cổ thụ về làm cảnh và làm thuốc, chúng tôi đến vựa chè lớn nhất Lào Cai là thôn Ngải Chồ 1, xã A Mú Sung, huyện Bát Xát. Ngải Chồ nằm cách TP Lào Cai chừng 70km – nơi có khoảng 20ha chè san tuyết cổ thụ có độ tuổi trên 100 năm.

 

Luồn lách qua khe, suối và những tán cây rừng rậm rạp chúng tôi đến một nương chè cổ thụ. Từ trong rừng bà con dân tộc Dao đang hái chè để bán cho thương lái vì thời điểm này chè đang được giá. Mặc dù diện tích chè cổ trên 20ha nhưng khi chúng tôi hỏi những gốc chè tím cổ thì nhiều bà con lắc đầu bảo: "Chè tím ở đây hiếm lắm, có khi đi cả ngày mới tìm thấy một cây, trước chúng tôi cũng đã gặp mấy cây, nhưng chúng tôi cũng không để ý lắm nên không nhớ mấy cây chè đó ở vị trí nào".

 

Bà Triệu Thị Mẫn, thôn Ngải Chồ cho biết: "Ở đây chè tím mọc lẫn với chè san tuyết cổ thụ từ hàng trăm năm nay, chè tím uống rất đắng, chát, mùi vị thì không bằng chè san tuyết thường. Khi hái chè, chúng tôi cứ hái đồng loạt rồi trộn đều với nhau bán cho đại lí chứ không phân loại. Chè ở đây do cha ông chúng tôi để lại nên chúng tôi không bao giờ đào gốc bán cho thương lái, thậm chí có người đòi chặt cành chúng tôi còn không cho nữa nói gì đến chuyện đào gốc".

 

Anh Ma Seo Củi, Phó Chủ tịch UBND xã A Mú Sung dẫn cho biết: "Ở A Mú Sung chúng tôi không sợ người dân đào gốc chè để bán lấy tiền. Vì đó là tài sản mà cha ông họ để lại. Cứ đời này chết đi để lại nương chè cho con cháu đời sau cùng nhau hái búp bán lấy tiền. Cách đây chỉ một hoặc hai năm thôi, khi tôi đến thôn vận động bà con tỉa cành chè san tuyết để chè đẻ nhiều cành hơn, nhằm tăng năng suất, sản lượng cho cây chè, thế nhưng bà con phản đối rất dữ dội. Họ bảo đó là chè của cha ông để lại, họ không cho ai chặt phá, khi thu hái, người dân phải bắc thang leo cao tới cả chục mét mới hái được búp chè. Sau nhiều tháng thuyết phục, người dân mới cho tỉa cành thí điểm ở vài ba cây, nếu thấy chè phát triển tốt như lời của cán bộ thì họ mới theo, nếu không thì họ không cho chặt vì sợ chè chết. Về sau, khi những cây chè chặt thí điểm cho số lượng búp tươi cao hơn hẳn rồi người dân mới nghe lời chúng tôi để tỉa cành chè. Chỉ là tỉa cành thôi mà bà con còn bảo vệ chè như thế chứ chưa nói đến việc đào gốc chè đi bán".

 

 

 

Theo ông GS.TS Nguyễn Ngọc Kính, Chủ tịch Hội Khoa học Công nghệ chè Việt Nam, thì chè tím có tác dụng ức chế ung thư, chống phóng xạ nguyên tử, chữa bệnh đường ruột… Trước đây, ở Nhật Bản đã có một báo cáo gây chấn động về cây chè, đó là khi Mỹ ném bom nguyên tử xuống Nhật năm 1945, cứ nơi nào trồng chè, uống nước chè tím nhiều thì ở đó lượng phóng xạ ít hơn hẳng những nơi khác". Tuy nhiên, giống chè tím quý hiếm này đang dần bị mai một và có nguy cơ mất hẳn nếu không có các giải pháp để khôi phục, bảo tồn kịp thời.