– Gây sự lệ thuộc về mặt tâm lý phải sử dụng thuốc bằng bất cứ giá nào.

 

– Gây sự lệ thuộc về mặt thể chất nên nếu ngưng không tiếp tục dùng thuốc sẽ bị “hội chứng cai thuốc” gây vật vã, rối loạn nghiêm trọng làm người nghiện không bỏ được thuốc. Thí dụ, khi đã nghiện ma túy là heroin nếu ngưng dùng sẽ bị hội chứng cai thuốc dãn đồng tử, nhịp tim nhanh là triệu chứng ngược lại với tác dụng của thuốc là làm co đồng tử, nhịp tim chậm (nhờ quan sát triệu chứng mà bác sĩ phân biệt người nghiện bị ngộ độc do quá liều hay bị hội chứng cai thuốc do thiếu thuốc).

 

– Gây sự lờn thuốc, phải tăng liều (tức liều dùng sau phải sau phải cao liều dùng lần trước mới thấy có tác dụng).

 

 

Ở nước ta, ma túy là từ chỉ các chất gây ra sự đê mê, nghiện ngập. Trước đây, ma túy được dùng theo định nghĩa hẹp để chỉ thuốc phiện và dẫn chất của nó như morphin, heroin và các dẫn chất có nguồn gốc thiên nhiên nhiên được gọi là opiat hoặc một số thuốc được tổng hợp bằng phương pháp hóa học dựa trên cấu trúc của morphin được gọi chung là opioid. Nhưng hiện nay người nghiện sử dụng khá nhiều thuốc, cho nên ma túy được dùng với nghĩa rộng hơn, nó có thể bao hàm nhiều chất mà người nghiện sử dụng, thậm chí có những chất ngoài đặc tính gây khoái cảm và gây sự lệ thuộc còn có một số tính chất dược lý hoàn toàn đối kháng với opiat, opioid, đó là thuốc kích thích hệ thần kinh trung ương. Có thể phân loại các chất gây nghiện như sau.

  

 

 

Thuốc phiện (còn gọi là á phiện, opium, nha phiến) là nhựa trích ra từ qủa cây thuốc phiện (cây thẫu, tên khoa học: Papaver somniferum, họ Papaveraceae), morphin (hoạt chất chính trích ra từ thuốc phiện), heroin (còn gọi là xì ke xuất phát từ tiếng lóng “scag”, bạch phiến, hàng trắng), meperidin (biệt dược Dolargan, Demerol), pethidin (Depridol, dùng cai nghiện heroin), cocain (trích từ cây Coca – Erythroxylon coca, họ Erythoxylaceae).

 

Như vậy, ta thấy những chất là ma túy thật sự có thể là hợp chất thiên nhiên như morphin, bán tổng hợp như heroin, và có thể là hợp chất hoàn toàn tổng hợp như pethidin, methadon.

 

 

 

 

Gọi là chất gây ảo giác là chất khi sử dụng đưa vào cơ thể sẽ gây nên sự hư hỏng tạm thời về mặt ý thức, nhận định sai lạc về không gian và thời gian. Gồm có: cần sa (còn gọi bồ đà, tên khoa học Cannabis sativa họ Cannabinaceae), LSD (viết tắt của lysergic acid diethylamid), mescalin, psilocybin (LSD, mescalin, psilocybin chỉ dùng phổ biến ở các nước Âu Mỹ).

 

 

Amphetamin (Maxiton, được dùng phổ biến để thức chống lại buồn ngủ trong giới học sinh, sinh viên trước đây để học thi và nhiều người lạm dụng đến nỗi bị suy nhược tâm thần), methyl phenidat (Ritaline, trị chứng tăng động giảm sự chú ý ở trẻ).

 

Nói chung, các chất thuốc nhóm kích thích hệ thần kinh trung ương, mặc dù có tính chất đối kháng với ma túy vẫn gây khoái cảm và gây nghiện thuốc. Người nghiện thường kết hợp các chất này với ma túy (như kết hợp Maxiton và thuốc phiện) vừa để tăng cảm giác khoái cảm vừa được tỉnh táo.

 

Hiện nay đang báo động về việc lạm dụng các chất là dẫn chất amphethamin là thuốc lắc và hàng đá. Thuốc lắc là 3 – 4 – methylendioxymethamphetamin (viết tắt MDMA). Hàng đá là một dẫn chất khác của amphetamin gọi là methamphetamine. Dân chơi ở xứ ta gọi hàng đá hay ma túy “đá” vì tiếng lóng dân chơi Anh Mỹ gọi là ICE (nước đá). Đặc biệt, thay vì được uống như thuốc lắc là dạng thuốc viên nén, hàng đá có dạng tinh thể kết tinh thành dạng phiến to trong suốt, trông như miếng nước đá, được đốt lên để hút hoặc, sẽ cho tác dụng “phê” nhanh và kéo dài hơn rất nhiều so với các dẫn chất amphetamin khác. Hàng đá được sử dụng nhiều vì việc tổng hợp sản xuất độc chất này khá dễ dàng (methamphetamin có thể tổng hợp hóa học dễ dàng từ tiền chất là ephedrin, pseudoephedrin, phenylpropanolamin là các dược chất có sẵn trong các thuốc trị cảm – sổ mũi).

 

 

Nhóm thuốc ngủ barbiturat: trước đây có khoảng 50 barbiturat khác nhau dùng trong trị liệu như barbital (Véronal), phenobarbital (Luminal, Gardenal), amobarbital (Nembutal)… Trường hợp nghiện đầu tiên (1904) là nghiện Vénonal. Ở miền Nam, trước đây thường nghiện: secobarbifal (Séconal, tiếng long sì cọt), binoctal (Immenoctal + Amobarbital)…

 

Nhóm thuốc an thần gây ngủ benzodiazepin: diazepam (Valium, Seduxen), clordiazepoxid (Librium)… Hiện nay, dân nghiện hay dùng rohypnol (rô hồng).

 

Ngoài các chất gây nghiện kể trên, còn có các chất gây lệ thuộc khác hoặc được dùng hợp pháp (như rượu, thuốc lá) hoặc không bị lạm dụng nhiều ở nước ta (đó là dung môi bay hơi như nghiện hít toluen, amyl nitrit, kerosen…).