Băng huyết sau sinh - Nguyên nhân và cách phòng chống

Cách đây nhiều năm, hai tiếng “băng huyết” vẫn là nỗi ám ảnh của các sản phụ và những phụ nữ khi đi sinh thường được người thân khuyên rất nhiều: không được vận động mạnh, không được khóc hay buồn sau sinh, không được đi lại nhiều… vì người ta biết rằng tai biến này rất dễ dẫn đến tình huống xấu nhất. Ngày nay, băng huyết chưa hẳn là chết như trước, không đến mức “chín phần chết, một phần sống” như thuyên tắc ối, thuyên tắc phổi nhưng vẫn còn là nỗi ám ảnh của nhiều chuyên gia sản khoa.

Băng huyết sau sinh là 1 trong 5 tai biến sản khoa thường gặp, chiếm tỉ lệ từ 2 – 10% tổng số ca sinh, là một tai biến đáng sợ đối với các bác sĩ sản khoa. Băng huyết sau sinh là tình trạng mất quá nhiều máu (hơn 0,5-1 lít máu) ngay sau khi sinh con hoặc trong vài tuần đầu tiên sau sinh.

Mỗi năm, trên toàn cầu có khoảng 515.000 phụ nữ tử vong trong quá trình mang thai và sinh nở, trong đó 130.000 phụ nữ do băng huyết sau sinh. Đối với các thai phụ không được hưởng các điều kiện tốt về chăm sóc sức khỏe sinh sản ban đầu cũng như trong quá trình sinh nở, tỉ lệ tử vong do băng huyết sau sinh lên đến 40% (theo Nagaya và cộng sự, năm 2000). Vì vậy, việc phòng ngừa băng huyết sau sinh đóng một vai trò rất quan trọng đối với những người làm công tác chăm sóc sức khỏe cho các bà mẹ và trẻ em.

Nguyên nhân gây băng huyết sau sinh

Khi sinh nở xong, bình thường các cơ của tử cung phải co lại để cầm máu. Nhưng, vì một lý do nào đó, các chất lượng cơ tử cung bị kém và yếu đi, tử cung siết lại không tốt dẫn đến bị đờ gây ra băng huyết sau sinh.

Các yếu tố dẫn đến tử cung đờ thường gặp:

Tử cung quá căng: đa thai, đa ối, thai to.

Cơ tử cung kiệt sức: chuyển dạ nhanh, chuyển dạ kéo dài, tăng co lâu bằng oxytocin, đa sản.

Nhiễm trùng ối: vỡ ối sớm, lâu.

Cấu trúc tử cung bất thường: u xơ tử cung, nhau tiền đạo, tử cung dị dạng, có sẹo.

Suy nhược, suy dinh dưỡng, thiếu máu nặng, tăng huyết áp trong thai kỳ.

Băng huyết sau sinh thường xảy ra trên những sản phụ đa sản từ 3 con trở lên, có bệnh lý bị tiền sản giật (bị phù nề) hoặc ở những sản phụ đa sản, sinh con thứ ba trở lên.

Hơn thế nữa, hiện nay, khi cuộc sống ngày càng phát triển, người mẹ khi mang thai có nhiều điều kiện chăm sóc thai, đặc biệt là có một chế độ dinh dưỡng phong phú, đa dạng. Đứa trẻ sơ sinh thường nặng cân (từ 4-5kg). Đây cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng băng huyết. Tử cung giãn quá cỡ, nhão cơ và không co lại như bình thường.

Ngoài ra, một trong những nguyên nhân chính làm sản phụ bị băng huyết sau sinh là vì nạo phá thai nhiều lần. Niêm mạc tử cung bị tổn thương, nhau thai cài răng lược bám vào cơ tử cung. Những trường hợp này có thể bị cắt bỏ tử cung do xuất huyết không cầm được.

Sản phụ bị thiếu máu, hay các bệnh lý nội khoa như tiểu cầu thấp, những bệnh dẫn đến tình trạng rối loạn đông máu cũng rất dễ bị chảy máu sau sinh.

Băng huyết sau sinh là nỗi ám ảnh của các sản phụ và người nhà sản phụ

Các nhận biết hiện tượng băng huyết sau sinh

Sau khi bé sinh ra thấy máu chảy từ âm đạo:

Lượng máu chảy ra ngoài, có thể nhiều hoặc ít, máu đỏ tươi hoặc đỏ bầm, máu cục hoặc máu loãng.

Máu chảy ứ trong buồng tử cung làm tử cung tăng thể tích: đáy tử cung lên cao dần, tử cung to ra theo bề ngang, mềm nhão.

Không thấy khối cầu an toàn trên xương vệ (bình thường tử cung co chặt lại mà ta có thể sờ được trên bụng sản phụ gọi là cầu an toàn).

Lượng máu đem đi đo được không phản ánh toàn bộ lượng máu sản phụ mất, vì vậy còn phải đánh giá tổng trạng của sản phụ.

Dấu hiệu sinh tồn, mạch nhanh, tụt huyết áp, tay chân lạnh, vã mồ hôi.

Trường hợp ra máu nhiều có thể gây sốc.

Trên thực tế có thể phân loại mức độ băng huyết sau sinh thành 4 mức độ nhẹ, vừa, nặng và rất nặng, với mức lượng mất máu 500 – 1.000ml, 1.100 – 1.500ml, 1.600 – 2.000ml và trên 2.000ml máu. Các dấu hiệu trên là một điển hình của băng huyết sau sinh do đờ tử cung. Trong trường hợp vẫn thấy có cầu an toàn, tử cung co hồi tốt mà vẫn thấy máu đỏ tươi chảy ra trường hợp này gặp nhiều nhất do tổn thương đường sinh dục. Hay nguyên nhân khác sau khi bé sinh ra mà máu chảy ra nhiều, thấy hoàn toàn máu loãng, không thấy có cục máu đông. Đây là trường hợp nguyên nhân rối loạn đông máu.

Cách phòng chống

Để giảm được tần suất và tỉ lệ tử vong do băng huyết sau sinh, cần dự phòng băng huyết trước khi nó xảy ra. Nên dự phòng cho tất cả các trường hợp sinh nở.

Một số nguyên tắc dự phòng cần luôn nhớ bao gồm:

Tránh chuyển dạ kéo dài, bằng cách theo dõi sát quá trình chuyển dạ, trên monitoring, cơn gò tử cung, tim thai và sự xóa mở cổ tử cung.

Phòng ngừa nhiễm trùng ối, bằng thuốc kháng sinh và cần chấm dứt thai kỳ sớm.

Sử dụng cẩn thận các loại thuốc tê, mê, giảm đau trong chuyển dạ.

Điều chỉnh các rối loạn đông máu nếu có. Bằng cách dựa vào xét nghiệm đông máu toàn bộ, số lượng tiểu cầu và hỏi kỹ tiền căn bệnh lý về máu. Cần thiết khám chuyên khoa về nội huyết học để có hướng điều trị tích cực.

Không thực hiện các thủ thuật giúp sinh nếu không có chỉ định rõ ràng hoặc khi chưa đủ điều kiện. Khi làm thủ thuật phải bảo đảm nhẹ nhàng, thực hiện đúng kỹ thuật.

Tìm nguyên nhân và xử trí ngay các trường hợp có cơn gò cường tính, cơn gò yếu. Một khi không thuận lợi, nên mổ lấy thai để đảm bảo an toàn cho mẹ và bé.

Xử trí giai đoạn 3 tích cực. Hiện nay, việc tôn trọng thời gian nghỉ ngơi sinh lý của tử cung sau giai đoạn sổ thai không còn thích hợp để phòng ngừa băng huyết sau sinh. Ngược lại, Tổ chức Y tế thế giới đã khuyến cáo mọi trường hợp sau sinh cần được áp dụng biện pháp xử trí giai đoạn 3 tích cực: cho oxytocin tiêm bắp ngay sau khi đầu thai vừa sổ ra khỏi âm hộ. Sau khi thai sổ hoàn toàn, kẹp cắt dây rốn ngay, sau đó dùng một tay kéo dây rốn với lực vừa phải, tay còn lại để trên xương vệ đẩy đáy tử cung lên để vừa làm nhau bong vừa làm sổ nhau. Sau khi sổ nhau, xoa bóp đáy tử cung qua thành bụng để giúp tử cung co hồi tốt hơn. Sổ nhau tích cực. Kiểm tra nhau kỹ lưỡng, soát lòng tử cung ngay khi nghi ngờ có sót nhau. Kiểm tra đường sinh dục nếu có thực hiện thủ thuật giúp sinh, kiểm tra tử cung nếu có vết mổ cũ.

Tư vấn cho các bà mẹ sinh đẻ có kế hoạch, nhằm bà mẹ có thời gian sức khỏe hồi phục, nuôi dạy con tốt, với cách biện pháp đặt vòng sau sinh, uống thuốc tránh thai dành cho con bú.

Khi có thai, cần khám thai định kỳ. Cung cấp viên thuốc sắt và acid folic trong suốt thai kỳ để phòng ngừa thiếu máu. Điều này sẽ giúp cho băng huyết sau sinh nếu có xảy ra sẽ ít gây ra các biến chứng nặng hơn.

Đặc biệt lưu ý các sản phụ nguy cơ cao. Nên theo dõi sát sản phụ ít nhất 6 giờ sau sinh để kịp thời phát hiện khi BHSS xảy ra, kịp thời tìm nguyên nhân và xử trí sớm.

Để giảm tỷ lệ tử vong, cần dự phòng băng huyết trước khi nó xảy ra

Cách xử lý khi bị băng huyết

Khi băng huyết sau sinh xảy ra, cần nhanh chóng tiến hành các phương pháp cầm máu và hồi sức tích cực, vừa kết hợp kiểm tra nguyên nhân vừa điều trị. Cần kêu gọi mọi đồng nghiệp để có sự hỗ trợ.

Hồi sức tích cực: cho sản phụ nằm đầu thấp, thở oxy, xoa bóp đáy tử cung qua thành bụng, đè động mạch chủ bụng để giảm lượng máu đến tử cung. Đảm bảo huyết động sản phụ ổn định. Theo dõi huyết áp, mạch, tri giác, nhịp thở, niêm mạc thường xuyên. Truyền dịch mặn đẳng trương, truyền máu bằng hồng cầu lắng, tiểu cầu đậm đặc, huyết tương tươi, yếu tố đông máu, thuốc vận mạch khi có chỉ định.

Xác định nguyên nhân gây băng huyết sau sinh và điều trị theo nguyên nhân. Lưu ý là có thể có nhiều nguyên nhân phối hợp gây băng huyết nên phải kiểm tra đường sinh dục một cách hệ thống bằng dụng cụ và khám cả các cơ quan khác để không bỏ sót trường hợp do rối loạn đông máu. Việc xác định kịp thời nguyên nhân gây băng huyết sau sinh là vô cùng quan trọng, vì nó giúp cho người bác sĩ điều trị nhanh chóng xử trí nguyên nhân bên cạnh việc hồi sức chống sốc. Chỉ có loại bỏ được nguyên nhân thì mới có thể chấm dứt được chảy máu.

Cắt tử cung: cách cuối cùng nhằm cứu tính mạng người mẹ. Có thể nghĩ đến phương pháp này đầu tiên trong trường hợp bệnh nhân đã đủ số con và lớn tuổi. Đối với những bệnh nhân còn trẻ tuổi, chưa đủ con, có thể dùng thuyên tắc mạch hoặc thắt động mạch tử cung hoặc động mạch hạ vị hai bên. Cắt tử cung chỉ có chỉ định tuyệt đối trong trường hợp nhau cài răng lược.

Điều quan trọng nhất để tránh tai biến này là các sản phụ phải đi khám thai định kỳ. Bác sĩ có thể tiên lượng được cuộc chuyển dạ. Đồng thời, sản phụ sẽ được phát hiện sớm các bệnh lý nội khoa để điều trị sớm chuẩn bị tốt cho việc sinh nở.