Bồ kết tên khoa học là Fructus Gleditschiae.

 

Còn gọi là bồ kếp, chùm kết, tạo giác, tạo giáp, trư nha tạo giác, thuộc họ Vang (Caesalpiniaceae).

 

Cây mọc hoang và được trồng tại nhiều nơi ở Việt Nam, còn thấy ở các tỉnh miền Nam Trung Quốc. 

 

Mùa quả : tháng 10 – 11. Quả mới hái có màu hơi vàng hay xanh, phơi khô có màu đen bóng. Gai bồ kết thu hái quanh năm, chặt nhỏ rồi phơi hoặc sấy khô. Quả bồ kết có chứa các chất saponin triterpen và flavonoit. Hỗn hợp flavonoit và chất saponaretin riêng biệt có hoạt tính chống siêu vi khuẩn; hỗn hợp saponin bồ kết có tác dụng đối với trùng roi âm đạo, hỗn hợp saponin và flavonoit có tác dụng giảm đau.

 

Quả, hạt và gai bồ kết là những bộ phận dùng làm thuốc chủ yếu trong y học hiện đại, y học cổ truyền và kinh nghiệm dân gian.

 

 

Quả bồ kết được thu hái vào tháng 10 – 11, lúc quả có màu xanh lục hoặc màu hơi vàng, phơi khô, rồi buộc thành từng bó treo trên giàn bếp cho đến khi có màu đen bóng. Dược liệu hơi dẹt và cong, chất cứng giòn, dễ bẻ gãy.

 

 

 

Trong y học cổ truyền, quả bồ kết có tên thuốc là tạo giác, có vị cay, mặn, tính ôn, hơi độc, có tác dụng thông khiếu, hắt hơi, sát khuẩn, khử đờm, tiêu thũng, được dùng trong những trường hợp sau:

 

 

Bồ kết 1 quả đốt cháy lấy khói xông vào hai lỗ mũi. Ngày làm vài lần.

 

 

Quả bồ kết 40g, giun đất 40g, lông nhím 20g, đốt thành than. Mỗi lần uống 4 – 8g với nước ấm, ngày hai lần. Kết hợp lấy quả bồ kết và lá bạc hà (lượng bằng nhau) phơi khô, tán nhỏ, rây bột mịn, thổi vào mũi để gây hắt hơi làm bệnh nhân tỉnh lại.

 

 

Quả bồ kết 1g, quế chi 1g, sinh khương 1g, cam thảo 2g, đại táo 4g. Tất cả sắc với 200ml nước còn 50ml, uống làm một lần trong ngày.

 

 

Quả bồ kết để sống hoặc đốt tồn tính, tán nhỏ, đắp vào chân răng, khi nước bọt chảy ra thì nhổ đi, không được nuốt. Hoặc bồ kết 1 quả để cả hạt, nướng cho hơi cháy vỏ ngoài, nghiền nhỏ cùng với diêm sinh lấy từ 10 đầu que diêm. Ngâm với rượu trắng cho thật đặc trong 2 – 3 ngày. Muốn có thuốc dùng ngay, đun dung dịch nhỏ lửa trong vài phút. Khi dùng, nhấp ít một dung dịch ngâm trên, ngậm vào chỗ răng đau trong 10 – 15 phút rồi nhổ đi. Ngày làm 2 – 3 lần.

 

 

Các bạn dùng 1 đến 2 quả bồ kết đặt trên bếp than, dùng lá trầu hơ qua hơi nóng của bồ kết rồi ép lên bụng sẽ có công dụng chữa đầy bụng khó tiêu cho trẻ nhỏ

 

 

Để đảm bảo sức khoẻ cho cả nhà, các bạn cho vài trái bồ kết vào lò than nóng và mang đi khắp nhà, bồ kết nổ lốp đốp sẽ diệt sạch vi khuẩn, mang lại cho gia đình một bầu không khí trong lành và hạn chế bệnh. Cách này cực kỳ hiệu quả với những ngôi nhà mới xây.

 

 

Ngâm bồ kết vào nước nóng rửa sạch chỗ tổn thương. Sau đó lấy bột bồ kết đã đốt tồn tính tán bột rắc vào.

 

 

15g quả bồ kết, đốt thành than rồi tán nhỏ trộn với giấm thanh. Lấy bông thấm thuốc rồi đắp lên chỗ quai bị, cứ khoảng 20 – 30 phút lại thay 1 lần. Dùng trong 3 ngày.

 

 

20g quả bồ kết đốt tồn tính tán bột, trộn với dầu lạc tẩm vào bông đặt vào trong hậu môn. Làm liên tiếp 3 ngày, mỗi ngày một lần, làm vào buổi tối trước khi đi ngủ.

 

 

Trong trái và gai bồ kết có một số chất giúp hạ đường huyết rất hiệu quả, tuy không có tác dụng mạnh và giảm đường huyết nhanh như công dụng của insulin, nhưng nó có thể giúp bệnh nhân giảm một cách từ từ, ổn định mà không gây ra tụt huyết áp quá đột ngột. Trong chất keo của hạt bồ kết tươi có chứa một số chất protein, đường tự nhiên, glycosid… giúp chất xơ hòa tan và những chất ổn định đường huyết. Người bị bệnh đái tháo đường có thể dùng tươi hoặc phơi khô trái bồ kết hãm nước rồi uống dần giúp trị bệnh đái tháo đường. Trong khi uống hàng ngày cần lưu ý lượng đường huyết để có liều lượng phù hợp.

 

 

Gai bồ kết được thu hái quanh năm, nhưng tốt nhất vào tháng 9 – 3. Dược liệu là những cụm gai nguyên vẹn phân nhiều nhánh (thường 2 – 7) sắp xếp thành hình xoắn ốc, đầu gai rất nhọn, mặt ngoài màu tía nâu, mặt trong màu trắng vàng, giữa là tủy màu nâu xám nhạt. Chất cứng rắn, khó bẻ gãy. Khi dùng, ngâm gai vào nước cho mềm, cắt dọc thành miếng vát mỏng, phơi hoặc sấy khô, để sống hoặc đốt tồn tính. Dược liệu có tên thuốc là tạo giác thích, có vị cay nhẹ, tính ấm, không mùi, có tác dụng chống viêm, sát khuẩn, tiêu ung độc, thông ứ.

 

 

 

 

Gai bồ kết nướng tán nhỏ mịn, thổi hoặc hít bột vào lỗ mũi. Ngày làm vài lần. Hoặc gai bồ kết 10g, thạch xương bồ 10g, rễ hoa kinh giới 5g, tán thành bột, gói vào một miếng vải mỏng rồi nhét vào lỗ mũi, nằm ngửa một lúc mũi sẽ thông.

 

 

Gai bồ kết và hoa đào để sống, phơi khô; chỉ thực sao với cám. 3 vị với lượng bằng nhau, tán nhỏ mịn, luyện với mật ong làm viên bằng hạt đỗ xanh. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 30 viên với nước cơm.

 

 

Gai bồ kết 20g, kim ngân 20g, liên kiều 20g, ngưu bàng 12g, hạ khô thảo 12g, chi tử 12g, xích thược 8g, xuyên sơn giáp 6g, bạc hà 6g. Sắc uống ngày 1 thang.

 

 

Gai bồ kết thiêu tồn tính 40g, bạng phấn 4g. Hai vị đều tán nhỏ, trộn đều, mỗi lần uống 4g.

 

 

 

Rửa sạch 100g hạt bồ kết tươi. Bỏ vào bát sạch, cho thêm 50ml rượu trắng và để trong vòng 15 phút. Sau đó sao nhỏ lửa trong vòng 1giờ cho tới khi hạt bồ kết khô, giòn. Cho tiếp 50gr đường phèn cùng hạt bồ kết đã sao khô vào hấp cách thuỷ trong vòng 15 – 20 phút, sau đó để nguội.

 

Dùng 15- 20gr hạt bồ kết đã chế biến vào mỗi buổi sáng sau khi thức dậy sẽ giúp hệ tiêu hoá hoạt động dễ dàng, phòng tránh được các bệnh về hệ tiêu hoá như: kiết lị, bí đại tiện.

 

 

Lấy 50gr hạt bồ kết tươi đã được rửa sạch cho vào lọ thuỷ tinh. Đổ thêm 200 ml nước sôi. Đậy kín miệng lọ. Sau 3 giờ, bỏ ra lọc lấy nước.

 

Dùng nước này để ngậm từ 2-3 lần/ngày sẽ giúp giảm đau răng một cách nhanh chóng.

 

 

Dùng 10gr hạt bồ kết, rửa sạch. Thêm 100ml nước, đun sôi từ 3-5 phút. Chắt bỏ nước. Cho thêm 50ml rượu trắng vào hạt bồ kết, ngâm trong vòng 5-7 ngày.

 

Liều dùng thích hợp: 1-2 thìa rượu ngâm và 3-5 hạt bồ kết/ lần. 2-3 lần/ngày.